Samarqand
Samarqand! Dunyoda eng qadimgi shaharlardan biri, jahon sivilizatsiyasining beshigi, qadimgi So’g’diyona va Amir Temur imperiyasining poytaxti, Rim va Afina bilan tengdosh. “Qadimgi Sharq bog’i”, “Yer yuzi”, “Musulmon olamining marvaridi” – qadimiy va zamonaviy mualliflar Samarqandni shunday atashgan.
Samarqand – betakror tarixi va ma’naviy merosiga boyligi bilan butun dunyo odamlarining e’tiborini tortadigan ajablanarli zamin. Bir paytlar buyuk Amir Temur Samarqandni o’zining poytaxtiga aylantirgan. U shahar qiyofasini tubdan o’zgartirdi. Samarqand oltita darvozali poytaxt qal’asi devori bilan o’ralgan edi. Hukmdor qal’asi shaharning g’arbiy qismida qurilgan. Ko’plab karvonsaroylar, savdo maydonchalari barpo etildi, yangi ko’chalar qurildi va muhtasham saroylari bo’lgan yangi bog’lar barpo etildi.
Bugungi kunda Samarqand me’moriy yodgorliklari jahon madaniy merosining ajralmas qismi bo’lib, ular jahon tsivilizatsiyasining haqiqiy durdonalari hisoblanadi. Mamlakat hukumati qadimiy me’morchilik asarlarini to’g’ri shaklga keltirish bo’yicha keng ko’lamli tadbirlarni amalga oshirdi va amalga oshirmoqda. Registon maydonidagi uchta madrasada ham katta restavratsiya ishlari olib borildi. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti I.Karimovning Farmonidan so’ng 2004-2007 yillarda Shaxi-Zinda maqbaralarini ansamblini ta’mirlash va tiklash, shuningdek qo’shni hududni tegishli shaklga keltirish bo’yicha keng ko’lamli ishlar amalga oshirildi. Natijada, ushbu majmuamiz o’zining barcha go’zalligi va inoyati bilan bizning oldimizda paydo bo’ldi. Samarqandning xalq me’morchiligining bunday yodgorliklari Misr, Hindiston, Xitoy, qadimgi Yunoniston va qadimgi Rim me’moriy durdonalari bilan bir qatorda bo’lib, butun insoniyatga tegishli.
Dunyoning eng qadimiy shaharlaridan biri bo’lgan bugungi Samarqand, O’rta Osiyoning boshqa shaharlari singari, asrlar davomida o’rnatilgan tarixiy zonaga – “Ochiq havo muzeyi” ga ega bo’lib, u turli davrlarning ajoyib ansambllariga ega. Bu suveren O’zbekistonning 10 ta shaharlaridan biridir, bu erda yangi qurilishning barcha masalalari madaniy meros, arxeologik, arxitektura, tarix va tabiat yodgorliklarini muhofaza qilish manfaatlarini hisobga olishi kerak …
Va bugungi kunda Amir Temur boshlagan ishlarni davom ettirib, me’morlar va shaharsozlar, restavratorlar va hunarmandlar uyg’un rivojlanish, tarixiy an’analarni saqlab qolish va qadimgi kvartiralarni tiklash maqsadlarini ko’zlab, eng maqbul echimlarga intilmoqda. Qayta tiklash va qurish ishlari mahalliy va xorijiy mutaxassislarni jalb qilgan holda keng ilmiy tadqiqotlar bilan birga olib borilmoqda.
“Temuriylar davlatining poytaxti sifatida jahon ilm-fani, madaniyati va me’morchilik san’ati rivojiga qo’shgan ulkan hissasini va davlatlararo hamkorlikni, tinchlikni, xalqlar o’rtasidagi do’stlikni va shahar aholisining ehtiyotkorlik bilan saqlashdagi buyuk xizmatlarini mustahkamlashga qo’shgan ulkan hissasini hisobga olgan holda. ko’p asrlar davomida va o’zbek xalqining tarixiy va ma’naviy merosi olamini ulug’lashda, mustaqil mamlakatimizda amalga oshirilayotgan tub o’zgarishlarni amalga oshirishda, uning iqtisodiy taraqqiyotini jadallashtirishda faol qatnashganligi va 660 yilligi munosabati bilan Sohibqiron Amir Temurning tug’ilishi – Samarqand shahri 1996 yil 28 avgustda imzolangan O’zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmoni “Amir Temur” ordeni bilan taqdirlansin. Keyin Samarqand shahri 1-sonli Amir Temur ordeni bilan taqdirlandi.
Shahar nafaqat oq sochli qadimiyligi bilan, balki zamonaviyligi bilan ham mashhur. Shaharsozlik o’zgarishlari turar-joy sektorining yangilanishi va kengayishiga olib keldi. Samarqandda Amir Temur, Mirzo Ulug’bek, Aburayxon Beruniy, Bo’stonsara, Rudakiy xiyobonlari bo’ylab – So’g’diyona, Sattepo, ko’p qavatli binolarga ega bo’lgan bir qator qulay mikrorayonlar yaratildi. Samarqand kengligi va balandligi bilan o’sib bormoqda.
Samarqandda 100 dan ortiq millat va elat vakillari istiqomat qiladi. Shuning uchun Samarqand tinchlik, do’stlik va samarali hamkorlik shahri deb nomlanadi. Bu O’zbekistondagi eng yashil shaharlardan biri. Favvoralar va suv havzalari bo’lgan soyali maydonlar, bog’lar, Universitet bulvari yozgi issiqni yumshatib, shahar aholisi va mehmonlarini o’zining salqin soyasiga jalb qilmoqda. 1996 yilda buyuk Amir Temur haykali o’rnatilgan maydon rekonstruksiya qilindi. Amir Temur bobomizning dunyoga mashhur bog’lari ko’p asrlik bobolar san’ati tajribasi va zamonaviy ekologik talablar asosida tiklanmoqda. “So’g’diyona”, “Navoiy”, “Ulug’bek”, “Amir Temur”, “Samarqand” va boshqa bog’lar barpo etilmoqda.
Mirzo Ulug’bek ko’chasi butunlay yangi ko’rinishga ega bo’ldi. Arxitektura dizaynida qiziqarli bo’lgan yangi inshootlar paydo bo’ldi. Va bu ko’chada bo’lganlar yanada chiroy ochishdi. Bu “Korzinka” katta supermarketi, San’at kolleji binosi, yangi shahar kontsert zali, Baxt uyi va sevimli mashinangizni sotib olishingiz mumkin bo’lgan yangi avtosalondan iborat yangi binolarning butun majmuasi. Mirzo Ulug’bek ko’chasining boshi ikkala tomonni ikkita yangi, muhtasham, bir-biriga qarab turgan bank binolari – “NBU” va “Aloqabank” bilan bezatilgan. MTS ofisining binolari va Samarqand shahri va Samarqand viloyatining 7 ta muzeyini o’z ichiga olgan Samarqand davlat tarixiy, arxitektura va san’at muzeyi-qo’riqxonasi uni to’ldiradi.
Ulardan biri – Kuhak tepasidagi Mirzo Ulug’bek muzeyi – go’yo 2010 yil 9 sentyabrda Ulug’bek muzeyining eski binosi o’rnida ochildi. Yangi muzeyning qurilishi olti oy davom etdi. Shu bilan birga, yangi muzey ekspozitsiyasini yaratish uchun yangi kontseptsiya yaratildi. Muzey yarim silindr shaklida qurilgan. Tashqi sirlangan g’isht bilan qoplangan. Kirish mozaik naqshlar bilan bezatilgan. O’ymakor eshiklar alohida e’tiborga loyiqdir. Bu rus ustalarining haqiqiy san’at asaridir. Muzey atrofi o’zgacha ko’rinishga ega bo’ldi. Ulug’bekning eski yodgorligi o’rnida ushbu kunda yangisi tantanali ravishda ochildi. Muallif, taniqli haykaltarosh Ravshan Mirtadjiev bizga Ulug’bek obrazini hayotda bo’lganidek taqdim etdi – ma’rifatli hukmdor, taxtda buyuk olim. U bobosi singari ilm-fan, madaniyat, hunarmandchilik rivojini qo’llab-quvvatlagan.
Samarqand bugungi kunda amaliy san’at va xalq hunarmandchiligi bilan mashhur. Samarqand suzonlari, zargarlik buyumlari, keramika buyumlari, mashhur Samarqand yassi pirojniylari, mashhur Samarqand qog’ozi, uning butun dunyoda o’xshashi yo’q, ko’pgina mamlakatlarda keng tanilgan. Va bugungi kunda samarqandlik ustalarning iste’dodli asarlari Nyu-York, Parij, Berlin, London, Sankt-Peterburg va MDHning boshqa shaharlaridagi muzeylar zallarini bezab turibdi.
Samarqand bugungi kunda respublikamizning yirik ilmiy markazi bo’lib, ahamiyati jihatidan poytaxtimiz Toshkentdan keyin ikkinchi o’rinda turadi. Samarqandda O’zbekiston Qorako’l seleksiyasi va cho’l ekologiyasi ilmiy-tadqiqot instituti, Veterinariya tibbiyoti ilmiy-tadqiqot instituti, Tibbiy parazitologiya va gelmintologiya ilmiy-tadqiqot instituti, Shreder nomidagi SViV NPO ning Samarqand filiali, Xalqaro institut Markaziy Osiyo tadqiqotlari, mashhur Arxeologiya ilmiy-tadqiqot instituti. O’zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasining Samarqand filiali samarqandlik olimlarning ilmiy faoliyatini muvofiqlashtiradi.
Tabiiyki, bunday ilmiy muassasalarda ishlash uchun yaxshi tayyorlangan kadrlar zarur. Buning uchun Samarqandda barcha sharoitlar yaratilgan. Axir bizning shaharimiz azaldan Temur va Temuriylar davridan beri dunyoviy ma’lumot olish mumkin bo’lgan shahar hisoblangan. Samarqandliklar ushbu an’analarni davom ettirmoqdalar. Qadimgi va hamisha navqiron Samarqand talabalar shahri. O’z vaqtida Mirzo Ulug’bek “o’qish har bir musulmon va har bir musulmon ayolning burchi” deb hisoblagan. XVII asrda birozdan keyin Mahmud Vali shunday yozgan edi: “Bilimli odamlar bilim va donolikni Maverannaxrning mollari deb bilishadi …”. XV asrda Mirzo Ulug’bek tomonidan tashkil etilgan Samarqand universiteti, Chet tillar instituti, Tibbiyot instituti, Iqtisodiyot va xizmat ko’rsatish instituti, Toshkent axborot texnologiyalari instituti filiali, Qishloq xo’jaligi instituti va Samarqand Oliy harbiy avtomobil qo’mondonligi Shaharda maktab ishlaydi.
Samarqand bugun “Sharq taronalari” (“Sharq ohanglari”) xalqaro festivalining o’tkaziladigan joyi. Madaniy-ma’rifiy muassasalarning keng tarmog’i – musiqiy drama teatri. X.Alimdjana, Chexov nomidagi rus drama teatri, bolalar qo’g’irchoq teatri, “El Meros” kostyumlar tarixi teatri, konsert zallari tarmog’i, kinoteatrlar – shahar aholisi va shahar mehmonlarini mehmondo’stlik bilan kutib oladi.
Shahar hududida respublikada birinchi xalqaro turistik zonani tashkil etish rejalashtirilgan. 2020 yilgacha turizmni rivojlantirishning asosiy bosqichlari va yo’nalishlari aniqlandi va mintaqadagi xalqaro turizmning butun tizimini tubdan qayta qurish va qayta tashkil etish ko’zda tutilgan.
Ko’z oldimizda “Samarqand” so’zi eslanganda o’tmishdagi mahobatli va mahobatli binolar, qadimiy Samarqand xarobalari ko’rinadi. Shu bilan birga, zamonaviy zamonning keskin o’zgarishlari tufayli shahrimiz abadiy yosh bo’lib qoldi.
O’tmishsiz hozirgi va kelajak bo’lmaydi. Va bularning barchasi bizning Samarqandimiz – buyuk o’tmishdagi va kelajagi yanada ulkan shahar.
