Buxoro - Baland masjid
Baland masjid – bu Navoiy davrining oxiri va O’zbek xonligining dastlabki o’n yilliklarida Buxoro shahrining me’morchilik yangiliklarining odatiy namunasidir. Baland masjidi nomi baland tosh poydevorda joylashganligi bilan mashhur.
Shahar bog’i va Kosh madrasasining janubida, Buxoro shahrining turar joy binolari tubida Baland nomli tarixiy masjid joylashgan. Buxoro viloyatining ushbu masjidi qurilganligiga besh yuz yildan oshdi.
Masjidning eng qadimgi qismi to’rtburchaklar shaklidagi qishki bino. U yozgi masjid vazifasini bajaradigan L shaklidagi qoziq ayvon bilan tutashgan. Bino poydevorining stalaktit marmarlari va ayvoning yog’och ustunlar 19-asrda avvalgi inshootlarning o’rnini bosgan holda qilingan.
Baland masjidining shipi noyob bo’lib, geometrik naqshlar va yog’ochdan ishlangan gumbazlar bilan bezatilgan. Binoning kichik ichki zali mo’l-ko’l bezatilgan mihrab va yog’och minbarga ega. Mixrab va devor panellari ko’k-yashil rangda o’yilgan “Koshin” mozaikasi bilan qoplangan.
Masjidning devorlari kundalik usulda polixromli zarhal bo’yoq bilan qoplangan. Gullar va o’simliklarning bezaklari tufayli ushbu rasm devor “gilamchalari” taassurotini uyg’otadi.
Alohida ma’naviy muhit murakkab tulut yozuvidagi arab yozuvlari bilan yaratilgan.
Yassi osma shiftga va ayvonga o’yilgan yog’och ustunlar ustiga kubik hajmi, bu Guzar masjidiga odatiy misoldir. Masjidning rang-barang ko’rkamligi uning ichki qismida, shift va devorlarni bezashda to’plangan.
Bu erda sirtlarning ustunligi klassik ravishda topilgan tafsilotlarning nisbati bilan qoplanadi: panel, uning ustida joylashgan katta va kichik panellar, so’ngra friz. Baland masjidi paneli to’rtburchaklar ramkalardan iborat bo’lib, ularning har biri mozaik naqsh bilan to’ldirilgan.
Devorning markaziy qismi guldastali naqsh bilan to’ldirilgan lanset paneli bilan bezatilgan, so’ngra ramka ustidagi tor yozuvlar paneli, so’ngra ramka ustidagi gips shnur – ular bir-biri bilan almashib turadilar va shakli va naqshlari bilan farqlanadi.
Shiftni o’ymakor yog’ochdan ishlangan, yulduzcha shaklidagi figuraning markazida tomizuvchi teshikcha bor. Panelning olti burchakli plitalari bezakli oltin rangtasvir bilan bezatilgan.
Baland masjidida Buxoroda devorlarni chiroyli bezatish vositalari ajoyib darajada rivojlanmoqda.
Keyingi davrlarning me’morchiligida me’morlar bir necha marotaba namuna va taqlid qilishga loyiq masjidning ichki qismiga murojaat qilishlari ajablanarli emas.
