Buxoro - Bolo Hovuz majmuasi
Sharqning eng yirik shaharlari bir ajoyib xususiyatga ega edi – har bir shaharning o’z Registoni mavjudligi. Bu ko’plab jamoat binolari joylashgan markaziy shahar maydonining nomi edi. Bu erda shaharning asosiy masjidlari, katta saroylar va minoralar, shuningdek kasalxonalar, savdo xonalari va davlat kantselyariyalari bo’lgan. Buxoroning ham o’z Registoni bor edi, u Ark deb nomlangan qal’a qarshisida joylashgan edi. Afsuski, Buxoro shahridagi ushbu ulkan maydonning barcha binolaridan faqat Bolo Hovuz majmuasi bugungi kungacha saqlanib qolgan. U 17-asr boshlarida o’sha paytda Buxoro hukmdori bo’lgan amir Shaxmurodning buyrug’i bilan qurilgan. Amir shahar aholisiga o’zining oddiy odam ekanligini isbotlamoqchi edi. Shuning uchun u Registonda jamoat masjidini qurmoqchi bo’lib, har hafta juma kuni shaxsan o’zi tashrif buyurishni rejalashtirgan.
Majmuaning nomi “bolalar hovuzi” deb tarjima qilingan. Bolo havuz suv manbai sifatida ishlatilganligi bilan bog’liq. Markaziy Osiyoning deyarli hamma joylarida ichimlik suvi bilan bog’liq muammolar mavjud edi. Shu sababli, aholini hayot beradigan suv bilan ta’minlaydigan sun’iy suv havzalarini (havuz) qurish zarur edi. Suv tashuvchilar suv omborlaridan suv yig’ib, uni bozorlarda, kasalxonalarda va aholi yashash joylarida pul evaziga tarqatishgan.
Bu suv taqsimlash an’anasi Buxoro shahridagi Bolo Hovuz majmuasi hududida Sovet Ittifoqi hokimiyat tepasiga kelguniga qadar davom etdi. Yangi hukumat turg’un suv tufayli kelib chiqadigan katta kasalliklardan saqlanish uchun aholini sun’iy suv omboridan foydalanishni taqiqladi. Biroq, aholi ushbu suvdan eski odat bo’yicha foydalanishni davom ettirdi, shuning uchun suv omborini quritish kerak edi.
Masjid shu kungacha omon qolishga muvaffaq bo’ldi va hanuzgacha juma namoziga tashrif buyuruvchilarni qabul qilmoqda. Binoning o’zi hamon nafis va hashamatli ko’rinishga ega (esda tutingki, u hukmdor uchun qurilgan), bu uni zamonaviy Buxoroning eng mashhur diqqatga sazovor joylaridan biriga aylantiradi. Uch asrdan ko’proq vaqt davomida bino masjidning ayvoni yigirmata nafis o’yma yog’och ustunlar bilan bezatilgan. Shahar aholisi uchun Bolo-Xavuzni “qirq ustunli masjid” dan boshqa narsa emas. Yigirma ustun va ularning suv havzasida aks etishi tufayli majmuaga bu nom berilgan.
Biroz keyinroq qurilgan masjid yonida minora bor. U nafis uslubda qurilgan va Osiyoning hashamati va ulug’vorligini o’zida mujassam etgan. Uzoq vaqt davomida minora biroz moyil bo’lib, asta-sekin moyillik darajasini oshirdi. Ko’pchilik buni Italiyadagi mashhur Piza minorasiga taqqoslashgan. Biroq, rekonstruksiyadan so’ng, bino yaxshilab mustahkamlanib, tik burchak ostida o’rnatildi.
